Dịch COVID-19 diễn biến phức tạp và có thể kéo dài, tiếp tục tác động tiêu cực tới người dân và doanh nghiệp. Điều này đòi hỏi Chính phủ cần phải thực hiện nhiều hơn các chính sách hỗ trợ trong năm 2022 đồng thời rà soát, điều chỉnh các chính sách đã ban hành và thực hiện trong năm 2021.
Nhằm đóng góp ý kiến cho dự toán ngân sách Nhà nước năm 2022, Liên minh Minh bạch Ngân sách (BTAP) với sự chủ trì của Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) cùng Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) đã phối hợp tổ chức tọa đàm “Dự toán Ngân sách Nhà nước năm 2022 – Khả năng đáp ứng mục tiêu về an sinh xã hội,” ngày 5/11.
Dự toán chưa chi tiết
Mới đây, Bộ Tài chính công bố dự toán Ngân sách Nhà nước năm 2022 với mục tiêu huy động, phân bổ và sử dụng hiệu quả các nguồn lực của Nhà nước để phòng, chống, kiểm soát dịch COVID-19, tận dụng tốt các cơ hội thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội đồng thời tiếp tục giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội.
Cụ thể, dự toán rất thận trọng với dự báo tổng thu cân đối ngân sách Nhà nước 2022 đề ra mức tăng 3,4 % so với ước thực hiện năm 2021. Bên cạnh đó, dự toán chi cũng có xu hướng thay đổi cơ cấu chi tiêu, phù hợp với bối cảnh dịch bệnh. Trong đó, chi thường xuyên tăng 5,1% so với dự toán năm 2021 (cụ thể tăng chi cho một số chính sách an sinh xã hội quan trọng, phát sinh mới là cần thiết và hợp lý).
Tuy nhiên tại tọa đàm, các chuyên gia cho rằng dự toán ngân sách Nhà nước thiếu kịch bản và biện pháp để xử lý trong trường hợp không tăng thu như kế hoạch hoặc nhu cầu chi tăng mạnh. Thêm vào đó, dự toán chi ngân sách Nhà nước còn thiếu thông tin chi tiết về việc ban hành và triển khai các chính sách an sinh xã hội, hỗ trợ người dân chịu ảnh hưởng bởi COVID-19.
Tiến sỹ Vũ Sỹ Cường, Phó Trưởng Bộ môn Phân tích chính sách tài chính, Khoa Tài chính Công, Học viện Tài chính nhận định dự thảo chưa chi tiết về chi đầu tư cũng như chi thường xuyên nên rất khó đánh giá liệu ngân sách Nhà nước có đủ đảm bảo 20% cho giáo dục, 2% cho khoa học công nghệ và 1% cho môi trường như yêu cầu của quy định hiện hành.
“Vì vậy, dự toán ngân sách Nhà nước cần có sự nhất quán trong các chỉ tiêu qua các năm, nếu có thay đổi cần phải được giải thích đầy đủ đồng thời rất cần có phân tích đánh giá kỹ hơn về chi ngân sách Nhà nước 2022, nhất là chi hỗ trợ doanh nghiệp và người dân vượt qua đại dịch,” ông Cường nói.
Cơ chế cho tỉnh nghèo
Theo tiến sỹ Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược (VESS) – thành viên của Liên minh BTAP, nhìn chung bản dự thảo ngân sách Nhà nước 2022 đã phản ánh được tinh thần chia sẻ hành động và huy động nguồn lực đương đầu với khó khăn trong đại dịch hiện nay. Tuy nhiên, ngân sách cần được cụ thể hóa và minh bạch hơn trong việc nêu bật nguồn ngân sách sẽ được sử dụng như thế nào, chấp hành ra sao. Nhất là mục tiêu hướng tới những đối tượng khó khăn nhất, cần phải nhấn mạnh tới người lao động di cư tại các đô thị đã chịu ảnh hưởng nặng nề khi họ bị ngừng/mất việc và phải trở về quê quán.
“Điểm cần lưu ý, những tỉnh nghèo nhất thường có nhiều người di cư nhất, do đó cần chi tiêu nhiều nhất trong việc hỗ trợ người lao động quay trở về địa phương. Vì vậy, ngân sách Nhà nước cần có sự phân bổ cho các tỉnh khó khăn nhất theo một cơ chế đặc biệt đồng thời giám sát chặt chẽ việc chấp hành,” ông Thành nói.
Ông Nguyễn Quang Thương, Quyền giám đốc điều hành Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI), tổ chức điều phối Liên minh BTAP cho rằng Chính phủ đã thực hiện nhiều giải pháp để hỗ trợ cho người lao động chịu ảnh hưởng của COVID-19 qua các chính sách như Nghị quyết 68/NQ-CP, Nghị quyết 116/NQ-CP… Tuy nhiên, mức hỗ trợ cao nhất vẫn thấp hơn mức lương tối thiểu vùng, chưa kể hỗ trợ của Chính phủ là 1 lần trong khi mỗi đợt dịch COVID-19 bùng phát kéo dài ít nhất là 2 tháng.
“Chính phủ có thể tăng mức hỗ trợ cho bằng tiền mặt cho người dân, qua đó kích cầu, góp phần hoàn thành mục tiêu ngân sách Nhà nước năm 2022,” ông Thương khuyến nghị.
Cụ thể hơn, bà Phạm Minh Thu, Viện Khoa học Lao động và Xã hội, (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội) cho rằng gói an sinh xã hội hỗ trợ do tác động từ COVID-19 trong năm 2021 có ngân sách 26.000 tỷ đồng (tương đương 0,4% GDP) là quá nhỏ khi mà các nước láng giềng trong khu vực chi khoảng 5% GDP. Mặt khác, các gói hỗ trợ đặt trọng tâm quá nhiều vào chính sách tạm dừng, giảm đóng các chế độ bảo hiểm xã hội. Theo đó, gói chính sách hỗ trợ tiền mặt có quy mô nhỏ và bỏ qua các nhóm đối tượng yếu thế (hộ nghèo, hộ cận nghèo, đối tượng bảo trợ xã hội).
Kiến nghị chính sách trong năm 2022, bà Thu cho rằng Chính phủ cần tăng cường các chương trình trợ cấp tiền mặt với ngân sách đủ lớn (kinh nghiệm quốc tế là khoảng 4-5% GDP hàng quý) và thực hiện càng sớm càng tốt (chuẩn bị ứng phó với những làn sóng COVID-19 trong năm 2022). Hơn nữa, các gói hỗ trợ cần tiếp cận theo cách phổ cập đến nhóm hộ gia đình có trẻ em, người già và người khuyết tật… với mức hỗ trợ tiền mặt phải đạt “mức sống tối thiểu” và thời gian hỗ trợ tiền mặt tương ứng với thời gian cách ly/giãn cách cộng đồng.
Trong khi đó, bà Nguyễn Thu Hương, Quản lý cao cấp chương trình Quản trị tốt của tổ chức Oxfam tại Việt Nam, cho rằng để đạt được mục tiêu “an sinh xã hội toàn dân,” Chính phủ cần quy định mức phân bổ ngân sách tối thiểu cho an sinh xã hội (có thể từ 6-10% GDP) và tăng chi từ ngân sách Nhà nước cho chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện, để người lao động tự do có đầy đủ các quyền lợi tương tự như bảo hiểm xã hội bắt buộc./.
